Szczepienia ochronne u dzieci

Układ odpornościowy dziecka jest niewydolny a mimo to, już w pierwszych latach życia musi wytworzyć przeciwciała. Wskutek przebytych chorób, organizm dziecka zdobywa tzw. odporność nabytą, w odróżnieniu od odporności pierwotnej z którą się rodzi (dziecko w pierwszych miesiącach życia chronione jest przeciwciałami przekazanymi mu przez matkę).

Począwszy od 4 miesiąca życia, ta odporność zaczyna słabnąć. Nie wszystkie przebyte choroby dają jednak pożądany efekt w postaci zdobytych przeciwciał i wzmocnienia odporności. Niektóre grożą tak niebezpiecznymi powikłaniami, że trzeba chronić dziecko przez zarażeniem się. Tu z pomocą przychodzą szczepienia uwzględnione w kalendarzu szczepień. Szczepionka wprowadza do organizmu osłabione lub martwe chorobotwórcze drobnoustroje (lub ich fragmenty), skłaniając w ten sposób układ odpornościowy do wytworzenia przeciwciał. W zależności od choroby, podaje się jedną lub więcej dawek szczepionki w celu uzyskania pełnej odporności.

Oczywiście, większość dzieci nie lubi zastrzyków. W celu uniknięcia liczby wkłuć coraz częściej podaje się szczepionki skojarzone, tj. zawierające antygeny lub drobnoustroje uodparniające na kilka chorób jednocześnie. Najczęściej stosowane szczepionki skojarzone to szczepionki DTP (przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi) oraz MMR (przeciw odrze, śwince i różyczce). Obie znajdują się w kalendarzu szczepień obowiązkowych. Coraz popularniejsze stają się też nowe szczepionki wysoce skojarzone, szczególnie tzw. 6w1 chroniące przed błonicą, tężcem, krztuścem, wirusowym zapaleniem wątroby typu B oraz polio.

Kalendarz szczepień obowiązkowych na dany rok zawiera wykaz szczepień realizowanych według obowiązującego programu szczepień ochronnych u dzieci do 19. roku życia. Szczepienia obowiązkowe są bezpłatne, refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Obowiązkowe szczepienia chronią przed gruźlicą, wirusowym zapaleniu wątroby typu B, błonicą, tężcem, krztuścem, Poliomyelitis (polio), odrą, świnką, różyczką oraz Haemophilus influenzae typu b (tzw. HiB).

Zgodnie z aktualnym kalendarzem szczepień dziecko w pierwszym roku życia powinno zostać zaszczepione przeciwko 7 chorobom – w sumie otrzyma 12 szczepionek. W drugim roku życia dostanie 4 szczepionki. Potem następuje przerwa w szczepieniach aż do 6. roku życia dziecka, kiedy to dostanie pierwszą dawkę przypominającą DTP i szczepionki przeciwko polio. Kolejne szczepienie odbędzie się w 10. roku życia dziecka – pierwsza dawka przypominająca MMR (przeciw odrze, różyczce i śwince),  w 14. roku życia druga dawka przypominająca przeciwko błonicy i tężcowi. Cykl szczepień obowiązkowych zamknie trzecia dawka przypominająca przeciwko błonicy i tężcowi podana w ostatnim roku nauki w szkole (około 19. roku życia).

Szczepienia obowiązkowe w szóstym roku życia dziecka, czyli w okresie przedszkolnym to pierwsza dawka przypominająca – błonica, tężec, krztusiec oraz szczepionka inaktywowana przeciwko wirusowi polio.

Przełomową zmianą w kalendarzu szczepień ochronnych jest wprowadzenie obowiązkowego szczepienia przeciwko pneumokokom – powinno otrzymać je każde dziecko urodzone po 31 grudnia 2016 roku. Pneumokoki to bakterie, które według szacunków wywołują najwięcej zachorowań i zgonów na świecie. Wprowadzenie obowiązkowych szczepień przeciwko pneumokokom może pomóc w wyeliminowaniu zakażeń tymi bakteriami u dzieci.

Oprócz obowiązkowych bezpłatnych szczepień, Główny Inspektor Sanitarny, zaleca też szczepienia nierefundowane przez NFZ (płatne): przeciw, biegunce rotawirusowej, meningokokom, ospie wietrznej, WZW A i grypie. W pewnych przypadkach, na przykład u wcześniaków lub dzieci z upośledzeniem odporności o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby, niektóre z tych szczepień są obowiązkowe i podawane bezpłatnie, w pozostałych decyzja należy do rodziców.

Szczepienie przeciw WZW A zalecane jest dzieciom w wieku przedszkolnym, szkolnym i młodzieży, którzy nie chorowali na wirusowe zapalenie wątroby typu A. Szczepienie przeciwko ospie wietrznej zalecane jest wszystkim, którzy do tej pory nie przebyli choroby. Szczepienie przeciw grypie zalecane jest dzieciom z grup ryzyka (m.in. chorującym na niewydolność układu oddechowego), ale ze względów epidemiologicznych także wszystkim dzieciom od 6. miesiąca do 18. roku życia. Szczepienie przeciw rotawirusom zalecane jest przez GIS wszystkim dzieciom od 6‑24. tygodnia życia, a przeciw pneumokokom wszystkim dzieciom od 2. miesiąca do 5. roku życia. Szczepienie przeciw meningokokom zalecane jest niemowlętom powyżej 2 miesiąca życia.

Wśród szczepień zalecanych, które uwzględnia Program Szczepień Ochronnych, znalazły się także takie jak przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu, które można rozważyć np. gdy mieszkamy blisko lasu lub wybieramy się na wakacje na tereny zamieszkiwane przez kleszcze, czy przeciw chorobom występującym za granicą, gdy wybieramy się w miejsca, gdzie istnieje ryzyko epidemiologiczne (np. dur brzuszny czy żółta gorączka).

Zarówno szczepienia bezpłatne (obowiązkowe), jak i odpłatne (zalecane) są bezpieczne i skutecznie chronią przed zachorowaniem. O ich umieszczeniu w jednej z tych dwóch grup decydują takie czynniki, jak częstość występowania choroby, jej ciężkość, konsekwencje zachorowania oraz powikłania, a także – co bardzo ważne – koszt programu powszechnego szczepienia dzieci i możliwości budżetu państwa. Niektóre szczepienia odpłatne w Polsce, w innych krajach są finansowane przez państwo lub ubezpieczycieli zdrowotnych.

Dodam jeszcze, że być może już niedługo do żłobków, przedszkoli i szkół będą przyjmowane tylko zaszczepione dzieci. O wprowadzenie takiego rozwiązania zaapelowało do Ministra Zdrowia Naczelna Izba Lekarska. Chce ona w ten sposób walczyć z modą na nieszczepienie dzieci, która może być groźna w skutkach dla całej populacji.

Tak więc rodzice, którzy planują posłać swoje dziecko do wybranej placówki, musieliby okazać zaświadczenie potwierdzające wykonanie u malucha szczepień obowiązkowych. Rozwiązanie proponowane przez Naczelną Izbę Lekarską to odpowiedź na rosnącą liczbę dzieci, których rodzice nie szczepią mimo ciążącego na nich obowiązku prawnego. Tylko w zeszłym roku, wbrew prawu, niezaszczepionych zostało ok. 20 000 dzieci.

W ostatnich latach coraz częstsze odmowy szczepienia dzieci, związane
z szerzeniem lęku wśród rodziców przez działaczy ruchów antyszczepionkowych, zaowocowały powrotem chorób, które już nie występowały w społeczeństwach podlegających programom szczepień ochronnych. W 2014 roku mieliśmy do czynienia z epidemiami odry, w wyniku której część pacjentów zmarła. Naukowcy i lekarze przestrzegają, by nie zaniedbywać szczepienia dzieci, nie narażać ich na fatalne w konsekwencjach choroby i nie stwarzać tym samym zagrożenia dla osób nieszczepionych z racji wieku czy też wskazań medycznych.